W środę, 20 grudnia, na cmentarzu wojennym nr 369 na Golcowie odbyło się zebranie komisji odbiorczej i zakończono oficjalnie prace konserwatorskie zabytkowej nekropolii. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele gminy Limanowa na czele z wójtem Janem Skrzekutem, wykonawcy remontu oraz lokalni historycy i działacze społeczni.
Przez ostatnie kilka tygodni trwały na tej nekropolii prace mające na celu przywrócenie (odbudowę) centralnego krzyża oraz prace renowacyjne ogrodzenia oraz nagrobków. Prace na zlecenie Gminy Limanowa w ramach projektu pod tytułem „Odtworzenie krzyża pomnikowego i niezbędne prace konserwatorskie na cmentarzu wojennym nr 369 w Starej Wsi Golcowie” wykonała firma konserwatorska „Kam-Bud” Tomasza Kościółka z Paszyna. Wartość zadania wyniosła 189 535,47 złotych. Gmina Limanowa uzyskała na ten cel z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dofinasowanie w wysokości 160 000,00 złotych w ramach programu „Groby i cmentarze wojenne w kraju”.
W odbiorze na cmentarzu wojennym udział wzięli: wójt gminy Limanowa – Jan Skrzekut, zastępca wójta gminy Limanowa – Wojciech Pazdan, radni gminy Limanowa – Iwona Wojak-Ćwik oraz Bogusław Pazdur, sołtys wsi Stara Wieś Wola – Ryszard Piszczek, wykonawca remontu – Tomasz Kościółek, sprawujący nadzór inwestorski nad zadaniem – Przemysław Sołtys, kierownik Wydziału Kultury i Promocji Urzędu Gminy Limanowa – Wojciech Korabik, a także Karol Wojtas – historyk i regionalista oraz Damian Król – działacz społeczny i kulturalny.
Na wstępie obecnym na cmentarzu historię walk o Golców oraz historię powstania cmentarza wojennego przybliżyli Karol Wojtas i Damian Król. Potem głos zabrał wójt Jan Skrzekut, który podkreślał, że „po ponad 60 latach powrócił w krajobraz Golcowa wysoki drewniany krzyż”. Później krótko głos zabrali radni gminy Limanowa oraz sołtys Starej Wsi Woli, a po nich w skrócie o przebiegu prac opowiedział wykonawca Tomasz Kościółek. Następnie podpisano dokumentu odbiorcze. Na zakończenie zmówiono modlitwę za poległych żołnierzy i złożono znicze na grobach.
Warto dodać, że w niedługim czasie obok cmentarza zostanie zamontowana tablica informacyjna opracowana przez zespół w składzie Damian Król, Piotr Sadowski, Karol Wojtas. Odwiedzający to miejsce zapoznają się z przebiegiem walk o Golców w grudniu 1914 roku oraz z historią powstania cmentarza, jak i jego dokładnym opisem. Znajdą się tam także archiwalne fotografie oraz relacje uczestników i świadków wydarzeń z grudnia 1914 roku.
Cmentarz wojenny nr 369 na Golcowie
Cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej znajduję się na terenie Starej Wsi w gminie Limanowa w pobliżu osiedla Majerz. Położony jest na wschodnich stokach Golcowa na wysokości około 715 m n.p.m. i znajduje się niedaleko (kilkaset metrów) od szczytu góry Golców 752 m n.p.m.
Jest to jeden z 12 cmentarzy wojennych z I wojny światowej znajdujących się obecnie w granicach powiatu limanowskiego. Pierwotnie należał do okręgu X (Limanowa) Oddziału Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie (Kriegsgraber Abteilung K. u. K. Miltar-Komando Krakau). Na cmentarzu tym pochowano żołnierzy austriackich i rosyjskich, którzy zginęli w walkach w dniach 7 – 12 grudnia 1914 w czasie operacji limanowsko-łapanowskiej.
Cmentarz zaprojektował architekt Gustaw Ludwig urodzony w 1876 roku w Brnie, a zmarły w 1952 roku w Monachium. W czasie wojny został on wcielony do armii i po pewnym czasie rozpoczął służbę w Oddziale Grobów Wojennych w Krakowie. Prace budowlane przy cmentarzu na Golcowie trwały w latach 1917 – 1918. Spoczywa na nim 79 żołnierzy w tym 47 żołnierzy z armii austro-węgierskiej i 32 z armii rosyjskiej. Poległych żołnierzy pochowano w 16 mogiłach pojedynczych i 10 mogiłach zbiorowych z czego 15 żołnierzy austro-węgierskich znanych jest z imienia i nazwiska, reszta pochowanych jest bezimienna.
Cmentarz wojenny ma powierzchnię 366 m2 i jego pole wyznacza murowane ogrodzenie, choć sama działka cmentarna jest nieco większa i ma kształt prostokąta, a wyznaczały ją dawniej 4 graniczniki (z literami H.V.) – miernictwa wojskowego armii austro-węgierskiej, z których do dziś zachowały się 3. Pole cmentarne wyznaczone ogrodzeniem ma kształt wydłużonego prostokąta z półkolistymi aneksami w połowie dłuższych boków. Ogrodzenie tworzy kamienna podmurówka powleczona warstwą zaprawy betonowej i 33 murowane słupki obłożone ciętym kamieniem połączone grubymi metalowymi rurkami. W ogrodzeniu w dolnym półkolistym aneksie znajduje się metalowa bramka – jest to element wykonany w późniejszym czasie (lata 80 XX wieku), gdyż pierwotna furtka wyglądała inaczej.
Na cmentarzu znajduje się 17 steli nagrobnych wykonanych z betonu (sztucznego kamienia) z charakterystycznymi metalowymi krzyżami zaprojektowanymi przez Gustawa Ludwiga w wersjach austro-węgierskiej i rosyjskiej. Centralnym elementem cmentarza jest drewniany krzyż o wysokości ponad 11 metrów odtworzony w 2023 roku. Pierwotny drewniany krzyż w wyniku warunków atmosferycznych wywrócił się i został zniszczony podczas burzy na początku lat 60. XX wieku. Obecny krzyż odtworzony został na wzór pierwotnego z archiwalnych planów oraz dokumentów znajdujących się w Archiwum Narodowym w Krakowie. Krzyż na wzór pierwotnego wykonała w ostatnich tygodniach firma konserwatorska „Kam-Bud” Tomasza Kościółka z Paszyna.
Cmentarz wojenny nr 369 na Golcowie przechodził dwukrotnie większe remonty w połowie lat 80. XX wieku oraz w połowie lat 90. XX wieku, kiedy to dokonano na nim kilku zmian, między innymi zmieniono przebieg części ogrodzenia oraz zmieniono bramkę wejściową, a także przemurowano pewien odcinek ogrodzenia.
W górnej części cmentarza blisko krzyża zasadzono pierwotnie podczas jego budowy modrzewie. Po latach, gdy wywrócił się drewniany krzyż, jeden z modrzewi rozrósł się na tyle, że zaczął rozsadzać ogrodzenie w wyniku tego podczas remontu pod koniec XX wieku zmieniono kształt górnego aneksu ogrodzenia z półkolistego na nieregularny. Stan ten mimo wycięcia w 2017 roku modrzewia pozostał do dziś niezmieniony i do celowo w przyszłości powinien zostać przywrócony do pierwotnego.
tekst: Karol Wojtas; oprac. MAG
fot. Karol Wojtas, Damian Król
