Tegoroczne obchody rocznicy Zagłady w Mszanie Dolnej składały się z kilku części. Organizatorem uroczystości była Fundacja Sztetl Mszana Dolna.
Najpierw w Miejskiej Bibliotece odbyła się konferencja o Zagładzie w Mszanie Dolnej i regionie.
– Mieszkańcy Mszany wiązali się, przemieszczali i ginęli nie tylko w rodzinnym mieście, ale też okolicy: Rabce, Zakopanem, Limanowej, Nowym Sączu, Tymbarku, Krakowie, Tarnowie. I odwrotnie: w Mszanie Dolnej zginęli w masowych egzekucjach nie tylko mieszkańcy miasta i gminy Mszana Dolna, ale także Dobrej, Tymbarku, Skrzydlnej, Rabki, Raby, Zembrzyc, Wadowic, Łodzi, a nawet Wiednia czy Berlina. Dlatego w tym roku, przy okazji 82. rocznicy Zagłady w Mszanie Dolnej, postanowiliśmy wspomnieć ich wszystkich i te miejsca, które życiem i śmiercią związały się z Żydami Mszany Dolnej. W bliższej i dalszej okolicy, a także na całym Podhalu – informują organizatorzy.
Prelegentami byli: Urszula Antosz-Rekucka, Rachela Antosz-Rekucka, Jakub Antosz-Rekucki, Narcyz Listkowski, Michał Rapta oraz dr Karolina Panz. W przygotowanie konferencji zaangażował się Klub Senior+ z Mszany Dolnej.
– Temat Holokaustu w Mszanie Dolnej i najbliższej okolicy, czyli terenie obejmującym dawną żydowską „gminę powiatową” (miasto Mszana Dolna, Dobra, Skrzydlna, Niedźwiedź i Mszana Dolną 2, czyli gmina Mszana Dolna) przygotował zespół Fundacji Sztetl Mszana Dolna: Urszula, Rachela i Jakub Antosz-Rekuccy. Gmina ta liczyła przed wybuchem II wojny światowej 1150 osób. Do Mszany przybyli też dość liczni uchodźcy z Łodzi, Zakopanego, Nowego Targu i okolic, ok. 20 rodzin z Krakowa, także z Bielska Białej, Zembrzyc – łącznie kilkaset osób. Podzielili oni w większości los tutejszych Żydów, ginąc w kilku mniejszych i jednej masowej egzekucji w sierpniu 1942 r. Tylko niewielki procent mszańskich Żydów zginął w obozach zagłady, także pojedyncze osoby obozy te przetrwały. Zagadnienia ogólne i proces Zagłady w Mszanie Dolnej omówiła założycielka i prezes Fundacji Sztetl Mszana Dolna, Urszula Antosz-Rekucka. Obszerna prezentacja zawierała kontekst historyczny dziejów Żydów w Mszanie Dolnej, z archiwalnymi fotografiami, a także omówienie kolejnych etapów Zagłady, miejsc pamięci oraz troski o pamięć w naszym mieście. Wspomniani zostali także chrześcijanie żydowskiego pochodzenia, którzy zginęli z całą społecznością żydowską 19 sierpnia1942 r. na tzw. Pańskim. Omówiony został przekrój demograficzny Ofiar (1/3 była niepełnoletnia, większość stanowiły kobiety, starcy i dzieci, gdyż mężczyzn wykorzystano jeszcze do pracy dla III Rzeszy – zginęli później w innych miejscach). Krótko zaprezentowano także sylwetki mszańskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, Stefanii i Józefa Wacławików oraz grupę nielicznych ocalonych z Zagłady związanych z Mszaną Dolną. Wspomniano także fakt zagłady niewielkiej społeczności romskiej mieszkającej przez II wojną światową na terenie miasta. Rachela i Jakub Antosz-Rekuccy przedstawili dzieje życia i śmierci Żydów ze Skrzydlnej i Dobrej, którzy – przesiedleni przymusowo do Mszany Dolnej, w dużej części zginęli właśnie tu, w masowej egzekucji. Uzupełnieniem ostatniego tematu była prezentacja fragmentów wspomnień jednego z ocalonych dobrzańskich Żydów, Lejba Gatterera, przez jego córkę, Ruth, która była honorowym gościem konferencji. W drugim panelu konferencyjnym prezentacje i referaty przedstawili: Narcyz Listkowski i Michał Rapta z zespołu Historii Rabki, którzy upamiętniają społeczność żydowską w tej miejscowości. Michał Rapta jest nadto współautorem książki „Mroczne tajemnice willi Tereska”, która miała właśnie niedawno swoje II wydanie i była dostępna po konferencji. Z kolei czas Zagłady, prześladowania i eksterminację ludności żydowskiej, strategie jej przetrwania i powojenne mordy na Żydach na Podhalu, przedstawiła dr Karolina Panz, badaczka Centrum Badań nad Zagładą Żydów Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Niezwykle interesujący był mało znany powszechnie wątek działalności przemytniczej podczas okupacji na terenie Podhala, dzięki której – obok zwykłej kontrabandy i podejrzanych transakcji półświatka, ratowano całe żydowskie rodziny, przeprowadzając je na Słowację czy Węgry. Pani doktor opublikowała osobną pracę na ten temat, której wynikami podzieliła się ze zgromadzoną w Miejskiej Bibliotece w Mszanie Dolnej, publicznością. Wystąpieniom towarzyszyły przygotowane przez prelegentów prezentacje multimedialne, archiwalne fotografie i inne materiały, a nawet krótkie filmy. Licznie zgromadzona na konferencji publiczność, z ogromnym zainteresowaniem przyjęła wszystkie wystąpienia – relacjonują organizatorzy.
Centralną częścią uroczystości była ceremonia przy masowej mogile na Pańskim. 19 sierpnia 1942 r. zginęła tam niemal cała społeczność mszańskich i okolicznych Żydów. Uczestnicy odczytali imiona i nazwiska wszystkich Ofiar, a po krótkiej modlitwie, położyli kamyki przy pomniku, tablicy z imionami oraz rzeczywistym grobie zamordowanych. Trzecim punktem obchodów był koncert żeńskiego kwartetu smyczkowego „Con Affetto” w Miejskiej Bibliotece.
19 sierpnia – w dniu rocznicy tragicznych wydarzeń – delegacja Fundacji Sztetl Mszana Dolna jeszcze raz odwiedziła miejsca pamięci: mogiłę na Pańskim, mogiłę przy ul. Ogrodowej oraz cmentarz żydowski.
źródło: Sztetl Mszana Dolna; oprac. MAG
fot. Sztetl Mszana Dolna
