Limanowskie muzeum wraz z partnerami z Kieżmarku uzyskało dofinansowanie na utworzenie interaktywnej wystawy nt. bitwy pod Limanową. Dzięki uzyskanym funduszom na Jabłońcu powstanie także centrum informacji historycznej wraz z niezbędną infrastrukturą. W grudniu natomiast czeka nas kolejna rekonstrukcja walk o wzgórze Jabłoniec.
Muzeum Regionalne Ziemi Limanowskiej uzyskało środki na realizację projektu pt. „Polsko-słowackie braterstwo broni – bitwa limanowska 1914”, wraz z partnerem słowackim: Muzeum w Kieżmarku, dofinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Związku Euroregion „Tatry”. Całkowita wartość mikroprojektu wynosi 69 683,42 EURO, z czego 49 997,85 EURO stanowi finansowanie z Unii Europejskiej. Dzięki tym środkom w limanowskim muzeum powstanie nowoczesna, interaktywna wystawa nt. limanowskiej bitwy. Kolejnym założeniem projektu jest utworzenie centrum informacji historycznej oraz infrastruktury turystycznej obok cmentarza wojennego nr 368 na wzgórzu Jabłoniec. Uroczystemu otwarciu punktu informacji historycznej w grudniu bieżącego roku będzie towarzyszyć organizacja rekonstrukcji bitwy pod Limanową.
– Bitwa limanowska dotychczas była postrzegana głownie przez pryzmat węgierskiego zwycięstwa. – mówi dyrektor muzeum Magdalena Urbaniec – Gdy jednak przyjrzymy się szerzej całej operacji limanowsko-łapanowskiej dostrzeżemy, że w tych walkach pod koniec 1914 r. brali udział i ginęli żołnierze wielu różnych narodowości m.in. Polaków, Czechów, Słowaków, Węgrów, Serbów, Słoweńców, Chorwatów, Niemców, Austriaków, Ukraińców, Białorusinów, Rosjan, Włochów, Żydów, ludów syberyjskich i kaukaskich. Wraz ze słowackim partnerem – Muzeum w Kieżmarku – postanowiliśmy ukazać te walki z punktu widzenia dwóch narodów: Polaków i Słowaków biorących w nich udział. Co ciekawe można dostrzec podobieństwa w sytuacji jakiej znaleźli się żołnierze i ludność cywilna tych narodowości w trakcie trwania walk u progu I wojny światowej. Dostrzeżony problem stał się podstawą do stworzenia wspólnego projektu, którego celem jest ochrona i popularyzacja wspólnego dziedzictwa materialnego i historycznego narodów polskiego i słowackiego, widocznego szczególnie w okresie funkcjonowania Cesarstwa Austro-Węgierskiego w 2. połowie XIX i początkach XX wieku. Opracowanie tego aspektu walk w żaden sposób nie przysłoni udziału pozostałych narodów, a wręcz zakłada współpracę także ze stroną węgierską.
Oba narody znajdowały się wówczas pod władzą zaborcy w ramach jednego wielonarodowego państwa, które wstrząsane kryzysami wewnętrznymi i dążeniami do szerokiej autonomii m.in. polskich i słowackich poddanych przystąpiło do I wojny światowej. Ofensywa rosyjska w 1914 r. spowodowała, że Limanowa znalazła się bezpośrednio na linii frontu, natomiast tereny północnej Słowacji, w tym także powiat kieżmarski stały się jego bezpośrednim zapleczem ludzkim i materiałowym. Operacja limanowsko-łapanowska przeprowadzona przez wojska cesarskie w grudniu 1914 r. stanowiła kulminacyjny moment starć w początkowej fazie wojny i doprowadziła do zatrzymania carskiego natarcia, gdzie obok żołnierzy austriackich, niemieckich, węgierskich, czeskich walczyli również Polacy w I Pułku Legionów Polskich i formacjach lokalnej Landwehry, a także Słowacy m.in. w 16 Pułk Piechoty Honwedu. Fakt ten jest często pomijany w opracowaniach historycznych dotyczących bitwy, a tym samym nie funkcjonuje w szerszej świadomości społecznej obu stron pogranicza. Również prace nad materialnym świadectwem bitwy – cmentarzem wojennym na wzgórzu Jabłoniec, zaprojektowanym przez Gustava Ludviga – nadzorowane były przez jednego z najwybitniejszych architektów słowackich (w trakcie wojny ochotnika Landsthurmu) Dušana Samo Jurkoviča, który tak wspominał swoje realizacje w Karpatach: „Podczas gdy moi wiedeńscy koledzy lokowali swoje cmentarze w bezpośredniej bliskości cmentarzy ogólnych, miast i osad, j a wybierałem odległe wzgórza, strome stoki, a przede wszystkim miejsca najgorętszych walk. Gdy moi koledzy zakładali parki, wysypywali ścieżki piaskiem, sadzili krzewy i kwiaty, ja postanowiłem umieszczać swoje cmentarzyki w naturalnym pięknie stoków karpackich, jak gdyby wytworzyły je tam niewidzialne ręce miejscowej tradycji ludowej”.
Warto również wspomnieć, że tegoroczna 100. rocznica odzyskania niepodległości przez Polskę jest również 100. rocznicą powstania pierwszego państwa Czechosłowackiego (28 października 1918 r.), co nie oznaczało jeszcze dla Słowaków pełnej suwerenności, ale stało się dla tego narodu symbolem upadku ponad tysiącletniej dominacji węgierskiej – od momentu podboju tych terenów przez plemiona Madziarów pod wodzą Arpada w IX w.; oraz będącego jej efektem procesu madziaryzacji ludności słowackiej (przymusowej asymilacji Słowaków do kultury i języka węgierskiego). Analogiczne dążenia polskich (od czasów zaborów) i słowackich elit (pod wpływem panslawizmu) do utworzenia niezależnych państw jeszcze bardziej zbliżały oba narody w trakcie trwania Wielkiej Wojny i zostały zrealizowane niemal równocześnie po upadku monarchii Habsburgów.
W ramach transgranicznego projektu powstanie w limanowskim muzeum nowoczesna interaktywna wystawa stała o tej tematyce. Jej koncepcja aranżacyjna przewiduje stworzenie rekonstrukcji kwatery sztabu polowego z okresu I wojny światowej, w której oprócz tradycyjnych elementów wystawienniczych: modeli postaci w mundurach, replik broni, gabloty zawierającej zabytki z bitwy limanowskiej, narracyjnych plansz wystawowych, znajdą się również elementy multimedialne: ekran naścienny sterowany przy pomocy umieszczonego przed nim tabletu zawierający m.in. film dokumentalny udostępniony przez Instytut i Muzeum Historii Wojen na Węgrzech, a także stół multimedialny – stół sztabowy w którym zwiedzający znajdą interaktywną mapę bitwy. Na odbiorcę będę również oddziaływać efekty świetlne i dźwiękowe, których celem będzie odtworzenie atmosfery niepokoju i zagrożenia towarzyszącej żołnierzom walczącym w trakcie operacji limanowsko-łapanowskiej. Całość uzupełnią nagrania lektorskie narracyjnej treści ekspozycji. Wystawie będzie towarzyszył katalog wydany w 600 egzemplarzach. Ekspozycja będzie otwarta pod koniec bieżącego roku, a na początku 2019 r. zostanie także udostępniona czasowo w Muzeum w Kieżmarku.
Kolejnym założeniem projektu jest utworzenie centrum informacji historycznej oraz infrastruktury turystycznej obok cmentarza wojennego nr 368 na wzgórzu Jabłoniec. W ramach tego zadania powstanie zatoka autobusowa oraz miejsca postojowe dla 12 samochodów osobowych, obok których zostanie usytuowana wiata turystyczna wyposażona w stoły i ławy oraz ekran multimedialny, w którym każdy zainteresowany będzie mógł zapoznać się z filmem dokumentalnym i najważniejszymi informacje o bitwie limanowskiej. Punkt informacji historycznej na wzgórzu Jabłoniec będzie stanowił uzupełnienie in situ wystawy znajdującej się w Muzeum Regionalnym Ziemi Limanowskiej, zapewniającym możliwość obejrzenia pola bitwy wraz z narracją historyczną.
Uroczystemu otwarciu punktu informacji historycznej w grudniu bieżącego roku będzie towarzyszyć organizacja rekonstrukcji bitwy pod Limanową. Widowisko historyczne będące swego rodzaju „żywą lekcją historii” odbędzie się na specjalnie przygotowanym polu bitwy wyposażonym w okopy, transzeje, zabudowania, gdzie zetrze się kilkudziesięciu rekonstruktorów z Polski i Słowacji. Inscenizacji będą towarzyszyć efekty pirotechniczne nadające realności widowisku, a także w celach edukacyjnych historyczny komentarz objaśniający. Umożliwi to odbiorcom na „przeżycie” wydarzeń z grudnia 1914 r. i spojrzenie na bitwę z perspektywy jej uczestnika.
Realizacja projektu pozwoli na wyeksponowanie mało znanego aspektu wydarzeń operacji limanowsko-łapanowskiej jakim była wspólna walka żołnierzy polskich i słowackich w ramach kontrofensywy cesarstwa austro-węgierskiego pod koniec 1914 r. Efektem będzie przede wszystkim powstanie stałej wystawy w Muzeum Regionalnym Ziem Limanowskiej, która w innowacyjny sposób przedstawi historię bitwy limanowskiej, a także punktu informacji turystycznej na wzgórzu Jabłoniec – razem tworzących uzupełniającą się wzajemnie i spójną narrację historyczną, wpisującą się w transeuropejski szlak I wojny światowej.
Autor: Muzeum Regionalne Ziemi Limanowskiej
